Arpanýn Tarihi

10.500 Y1ll1k Yolculuk&

Viski dünyas1n1n belki de en önemli k1s1mlar1ndan biri olan malt üretiminde kullan1lan arpan1n, bugün kadehlerimize kadar olan hikayesi asl1nda on bin y1ldan daha geriye dayan1yor.

Tarihsel bulgularla, apraya ilk olarak, Amerikal1 arkeolog James Henry Breastedin kullanmas1yla tarih kitaplar1na giren Bereketli Hilal bölgesinde rastlan1l1yor. Bugün güneyde Arabistan Çölü ve kuzeyde Dou Anadolu aras1ndaki bölgeyi kapsayan Bereketli Hilal, bat1da Suriye, güney yönünde ise Filistini kaps1yor.


Bereketli Hilal ( Tarihvekultur.org)

Bugün yabani arpa olarak tan1mlanan hordeum spontaneum, bu bölgede yer al1yordu ve ilk defa bu bölgede üretim için kullan1ld1. Esasen apran1n yiyecek ve içecek için üretimi neredeyse tarihin 20.000 y1l gerisine dayansa da, bugün literatürde hordeum vulgare yani bugün özenle yeti_tirilen tür Anadoluda 10.000 y1ld1r, sonras1nda Çin topraklar1nda ise 2.000 y1ld1r üretiliyor.

Binlerce y1ld1r, üretim _artlar1ndan dolay1 (1slah _artlar1 da diyebiliriz) gerekse doal seleksiyondan kaynakl1 olarak arpa evcille_tirilmi_ ve üretimi daha kolay hale getirilmi_tir. Bir zamanlar sadece bulunduumuz topraklarda üretilen arpa bugün dünyan1n her taraf1na yay1lan bir üretime kavu_mu_tur. M.Ö. 3000 y1llar1nda, Sümerlerde arpaya dayal1 para sistemi kullan1l1rd1. Bir kilo et için, birkaç kilo sebze için belirli miktarlarda arpa ödenmesi gerekiyordu. Arpa tüm ticaretin denge unsuruydu. Bu sistemin dei_mesindeki tek neden, arpan1n ve sonralarda yine para olarak kullan1lm1_ olan tuzun ta_1nmas1n1n zor olmas1yd1. Kilolarca arpay1, daha az ölçekte bir_eyler almak için ta_1mak insanlar1n i_lerini zorla_t1r1yordu. Sonra da metal paralara geçildi ama biz arpaya devam edelim.

Hem souk hem de s1cak iklimlerde üretilebilmektedir. Arpa, günümüzde özellikle öncelii hayvan yemi, sonra ise bira ve viski üretiminde kullan1l1yor. Tarihte ise özellikle ekmek yap1m1 için çok önemli bir tah1ld1.

Genel olarak hayvan yemi için üretilen arpada protein deerinin yüksek olmas1 tercih edilmektedir. Proteinin yüksek olmas1 hayvanlara daha güçlü bir besin sal1yor. Her ne kadar antik M1s1rl1lar arpadan türlü içkiler üretse de, sal1k ko_ullar1n1n elveri_sizliinden dolay1 cüzzam hastal11na çok rastlan1rd1 ve yine antik Yunanl1lar M1s1rl1larda görülen bu hastal11n nedenini arpa içkisi olarak kabul ederlerdi.

Günümüze yakla_1rsak, Türkiyede Ege Bölgesinin arpalar1 dünyada en az1ndan bir zamanlar gerçekten de hakettii deeri bulacak kadar kaliteli arpalard1r. Arpa akl1n1za geldiinde gözünüzün önüne canlanan ilk görsel büyük ihtimalle 0zmir arpas1 olarak bilinen düz k1lç1kl1 arpalard1r.

Bu arpalar zaman1nda Ege'den Amerikaya götürülmü_ ve Kaliforniya'da Japon arpas1 ile melezlenip ünlü Atlas arpas1 üretilmi_tir. Bugün özellikle 0ngilizlerin bira sektöründe Atlas arpas1 çok önemli bir yer te_kil etmektedir.

1837 doumlu, 0ngiliz birac1l11n1n önemli üreticilerinden Alfred Barnard, 0zmir arpas1 için zaman1nda _öyle diyor: 0ngiliz bira sisteminin hemen her türünde 0zmir arpas1 kullan1m kolayl11 sal1yor. Ancak en güzel uyumu hafif pale ale türü biralarda görebiliyoruz. 0zmir arpalar1ndan yap1lan malt, özellikle a1r 0ngiliz tah1llar1 ile harmanland11nda, müthi_ berrak, pürüssüz içime sahip biralar üretebiliyoruz. 


Alfred Barnard (Wikipedia)
Arpa, bugün dünyada en çok üretilen tah1llar aras1nda dördüncü s1rada yer al1yor.

Birinci s1rada, Amerikan viskilerinin olmazsa olmaz1 m1s1r yer al1rken onu buday ve pirinç takip ediyor.

Ülkemizde ise birinci s1ray1 buday ve sonras1nda arpa al1yor. Viski dünyas1nda arpa ise 1400lü y1llardan beri kullan1l1yor.

Ke_i_lerin arpa malt1n1 dam1tarak üretmeye ba_lad1klar1 uigie beatha bugün kelime anlam1 olarak can suyu olarak çevrilebilir. Arpa malt1n1n can verdii viskinin anavatan1 0skoçya, bugün y1lda 1.7 milyon ton arpa yeti_tiriyor.

Bir ton malt, viski üreticilerine yakla_1k 170 0ngiliz Poundu fiyatla sat1l1yor.

Arpa malta, malt ise biraya, bira da dam1t1larak viskiye dönüyor ve binlerce y1ll1k tarihi kadehlerimizde koklaya koklaya keyifle yudumluyoruz.

Güzel bir atasözümüz var, "arpa unun yoksa tatl1 dilin de mi yok?" diye. Size viski ikram edemedim ama umar1m keyifle okumu_sunuzdur.

Slainte!

Ozan Vural

Kaynakça:
"The Noted Breweries of Great Britain and Ireland, vol. 4 
Alfred Barnard, 1891, sf 540-541.   
"On the Origin and Domestication History of Barley      
A. Badr, K. Müller, R. Schäfer-Pregl, H. El Rabey, S. Effgen, H. H. Ibrahim, C. Pozzi, W. Rohde and F. Salamini   
Oxford Journals, 1999 
"International Barley Sequencing Consortium" / Documents