Viski Dünyası Ve Geyikler Üzerine Bir Derleme
- 9.01.2019
Merhaba,
Hiç canl1 bir geyik bir görüp birkaç saniyeli ine bile olsa bak1_t1n1z m1 bilmiyorum ama herhalde bu dünyada ya_anabilecek en özel anlardan biridir, en az1ndan benim için.
Bu yaz1m1z gerçekten geyikler hakk1nda ve onlar1n viski dünyas1ndaki yerleri hakk1nda bir yaz1 olacak. Ba_ka hiçbir hayvan yoktur ki, geyikler kadar özellikle 0skoç viskisinde ve hatta dünyan1n di er k1talar1ndaki ba_ka ülkelerde dam1t1lan viskilerde bu kadar önemli, incelikli ve güzel bir yeri olmas1n. Yakla_1k on dakikal1k bir okuma olacak, ho_geldiniz diyerek ba_layal1m.
Geyikgiller asl1nda bir familyaya verilen isim. Birçok farkl1 geyik türü var ve çift toynakl1lar ad1 verilen gruptaki birçok hayvana da ortak olarak geyik denebiliyor. K1z1l geyik var, karaca var, Ren geyi i var, s1 1n, akkuyruklu, munçak, benekli, ala, pudu ve hatta bembeyaz, dünya d1_1ndan gelme gibi duran geyikler bile var. Peki bir viski kültürü sitesinde geyik üzerine ne kadar bu kadar uzun bir giri_e sahip yaz1 bulunuyor, çünkü viski dünyas1nda bu hayvan çok çok önemli.
Birçok mitoloji ve efsanede yer al1yor; ki baz1lar1na de inece iz, hatta Türklere Ergenekona giri_te, Hunlara Bat1ya göçlerinde di_i bir geyik yol gösterdi derler. Oradan Orta Asyaya Göktürkler ismiyle yay1lan bir tarih. Viskiye dönelim.
Öncelikle Glenfiddichten ba_layabiliriz, dünyan1n en çok sat1lan malt viskisi birinci s1rada bahsedilmeyi hakediyor. Ama Glenfiddiche gelmeden önce _u glen kelimesini konu_mam1z laz1m.
Glen 0skoç Galcesinde vadi demek. Yani asl1nda glen ile ba_layan ve çok a_ina oldu umuz birçok dam1t1mevi (viskinin) ismi bir mekandan geliyor. Misal 0skoçyan1n ilk resmi lisansl1 viski dam1t1mevi olan Glenlivet, Livet nehrinin k1y1s1ndaki vadi olarak çevirilirken, yine Galceden mòr na sìth yani huzur eklentisini alan Glenmorangie de huzur vadisi olarak çevrilebilir.
Son dönemlerin ki benim de enfes buldu um ve favori viskilerimden olan Glendronach bö ürtlen vadisi, Glen Elgin ise yine eski 0skoç Galcesinden kaynakla Küçük 0rlanda Vadisi _eklinde çevrilebilir. Glen ile ba_layan ya da bir ba_ka deyi_le vadisi olarak biten birçok viski ismi var ancak burada hepsinden bahsetmeyece im.
Gelelim Glenfiddiche. 1887 y1l1nda, William Grant taraf1ndan ki viski üretmeyi zaman1n1n Mortlach Dam1t1mevinde ö renerek para biriktiyor ve sonra kendi dam1t1mevini aç1yor, Dufftown ilçesinde yani 0skoçyan1n Speyside Bölgesinde kurulan bu dam1t1mevi, bugün dünyan1n en büyük viski üreticilerinden biri.
Glenfiddich Dam1t1mevi, 0skoçya, pagodan1n tepesine dikkat.
Hatta _öyle söyleyebiliriz, e er de i_mediyse, dünya üzerindeki her duty free raf1nda bulabilme olana 1m1z var. William Grant, zaman1nda Livet nehrinin k1y1s1ndaki vadiye kurdu u bu dam1t1mevine, civardaki geyik say1s1n1n çok fazla olmas1ndan dolay1 gerçekten de viskisinin ismini bölgeye paralel olarak Glenfiddich yani Geyikler Vadisi olarak koyuyor.
Ne kadar fazla olabilir ki diye sorarsan1z e er size _u an için 0skoçyada ya_ayan canl1 geyik say1s1n1n yakla_1k 800.000lerle ölçüldü ünü hat1rlatmak isterim.
Dünyan1n en çok sat1lan single malt viskisi üçgen ve ye_il renkli _i_edeki Glenfiddich 12 dahil tüm Glenfiddich ekspresyonlar1nda geyikli amblemi görebilirsiniz.
Tatma _ans1 buldu um eski nesil bir Glenfiddich 21, rom f1ç1lar1nda dinlendirilmi_. Enfes kokuyordu.
Tabii 0skoçyada geyik ve viski konusu Glenfiddich ile s1n1rl1 kalm1yor. Bir ba_ka single malt viski üretici olan Dalmoreun da bir hikayesi var. Hikaye veya efsane diyelim buna, Efsaneye göre, 1200li y1llar1n ortas1nda 0skoçyaya uzan1yoruz.
Dönemin 0skoç kral1 3. Alexander, bir av gezisine ç1k1yor ve ona refakat edenlerin aras1nda, yine dönemin güçlü klanlar1ndan MacKenzie Klan1n1n lideri, Colin of Kintail, kral1n hayat1n1 kurtar1yor. Kral1 ezip geçerek öldürmeye çal1_an devasa büyüklükte bir geyi i vuran klan lideri sayesinde, kraldan bir onur ni_an1 al1yorlar.
Bu ni_an, 12 boynuzu olan gümü_ bir geyi i bayraklar1nda, flamalar1nda veya istedikleri her üretimde kullanmalar1na izin veren bir ni_an. Gel zaman git zaman, elbette yüzy1llar sonras1nda da olsa, viskilerinde de kullan1yorlar.
Dalmore King Alexander III
Bugün herhangi bir Dalmore _i_esinde bu bahsetti im geyik kabartmas1n1 görebilirsiniz. (Sonras1nda King Alexander III ismiyle bir viski de ürettiler ama aile kökenleriniz o klandan gelmedi i sürece o paray1 vermenize gerek yok bence. Hatta viskiyi Frans1z k1rm1z1 _arap, Maderia, 0spanyol _eri, Marsala, Portekiz port _arab1 ve Amerikan bourbon f1ç1lar1n1n tümünde dinlendirdiler, bir bizim me_e rak1 f1ç1s1 eksik kald1).
Beyaz Geyik Efsanesi
Gelelim beyaz geyi e. Dünyada sadece 100 tane kald1 1 tahmin edilen bu geyik de viski dünyas1n1n çok önemli sembollerinden biri. Göz renklerinin de i_medi i albino olarak de il farkl1 s1n1fland1r1lan beyaz geyikler gerçekten varlar ve hep var oldular. Hatta _öyle diyebilirim, henüz Harry Potter patronus büyüsünde bunu ç1karmadan, Hobbit filminde endam-1 arz etmeden yüzy1llar öncesinde dahi, beyaz geyik her zaman efsaneydi.
Beyaz geyik, asl1nda buna biraz hafif parlayan beyaz-gümü_ grisi geyik diyebiliriz, Japon mitolojisinde dahi yer al1yor ve önemli. Efsaneye göre uzak k1tada iki karde_ bu beyaz geyi i görüyor ve pe_lerinden ko_maya ba_l1yor. Gözden 1rak bir noktada yol ayr1m1na geliyorlar. Karde_lerden biri bat1 yönüne ilerliyor, di eri de geyi i orada bulaca 1n1 dü_ündü ü için do u yönüne.
Derler ki do uya yönelen karde_, bugün Japonyaya ilk ad1m atan insand1r. Ayr1ca Macar mitolojisinde de büyük bir yeri ve önemi var. 0skandinav mitolojisinde de yeralt1 kraliçesinin sad1k koruyucusu olarak yer al1yorlar. Biraz realist bakarsak bir zamanlar belki binlerce olan bu hayvandan art1k çok az kalm1_ maalesef, gören, dokunabilen ne _ansl1. 0yi viskiler gibi.
Uzakdo udan 0skoçyaya geri dönersek, bu sefer Speyside Bölgesinin çok daha uza 1nda bir küçücük adaya yol al1yoruz. 0skoçyan1n Adalar Bölgesi içinde yer alan Arran Adas1na.
Adan1n üzerinde ayn1 zamanda ve ayn1 isimle bir viski dam1t1mevi yer al1yor, Arran. Bugüne kadar içti im viskiler aras1nda en iyiler aras1nda kendimce baz1 ekspresyonlar1na yer verebilece im Arran Dam1t1mevi, bugün resmi olarak 1995 y1l1nda aç1lm1_ kabul ediliyor. Fakat bunun _üphesiz daha öncesi var, 18. Yüzy1lda büyük bir k1sm1 yasaklanan ve üretenlerin hain olarak kabul edildi i zamanlarda (ki bu ba_ka bir yaz1n1n konusu olabilir) adada viski üretiliyordu.
Özellikle de yasak zamanlar1nda, kaçak viskinin Glasgowa ve oradan dünyaya yay1lmas1nda adal1lar1n da pay1 vard1r.
1825ten kurulan Lagg Dam1t1mevi de tarihte bir gerçek olarak yer al1yor. Konumuzun k1sm1na gelirsek, efsaneye göre Lochranza bölgesinde kurulan dam1t1mevinin ilk günlerinde, kurucular, dam1t1mevinden ilk viski damlalar1 dam1t1lmaya ba_land1 1nda hemen kar_1lar1nda bir beyaz geyik görmü_ler.
O günden bu güne dek ise beyaz geyik onlar için çok önemli olmu_. Hata White Stag ismiyle bir viski ç1karmakla kalmay1p, hem geyik a_1klar1n1 hem de viski dostlar1n1 bir araya getiren White Stag CommunityI kurmu_lar, bugün hala aktiftir.
Arran White Stag 2.edisyon
0skoçlarda, say1s1z adet geyik temal1 viski bulunur. Ço u ekonomik ve harman ancak single malt1 da bulunan, bununla beraber rastlamas1 pek zor olan viskilerin baz1lar1 Black stag, Imperial Stag, Stag Hunter, Scottish Stag, Highland Stag, Royal Stag, Robert Graham Dancing Stag ve hatta bal kullanarak ekstra fermente ettikleri Speyside viskilerini içinde bulunduran Stags Breath (geyi in nefesi) likörü de bunlardan baz1lar1d1r.
0sviçrenin son dönemde viski dünyas1nda öne ç1kan viskilerinden Langatun da, Old Stagg isimli ekspresyonu ile viski ve geyik temas1na ayr1ca katk1da bulunuyor. Bunu da not etmek gerekir (tabii ay1, kurt vb ne varsa kulland1lar o ayr1).
Dünya viskilerinde geyik
Okyanusun di er k1sm1na hiç uzanmad1k. Dünyaca ünlü Jim Beamin (ki hala sahiplerinin Amerikal1 oldu u san1l1r asl1nda Japonlar sat1n alm1_t1r ve evet Yamazaki ile Jim Beamin sahibi ayn1 gruptur) de geyiklere ithafen bir içkisi var. Viski de il, bourbon de il ancak bir viskilikörü diyebilece imiz Jim Beam Red Stagg, içeri indeki koyu renkli (bizde Napolyon kiraz1 derler) kiraz aroma katk1s1yla lezzetli bir likördür.
Jim Beam Red Stag ile yap1lan bir whisky sour kokteyli, stag sour.
Amerikada say1s1 çok fazla olan k1z1l geyiklerden ilham alm1_t1r. Geyiklerin yeme i en sevdi i meyvelerin ba_1nda kiraz1n geldi ini belirtmek isterim.
Yine Buffalo Trace Dam1t1mevinin kurucusu George T. Stagge ithafen üretti i viskiyi de atlamayal1m.
Stagg bourbon
Aç1kças1 _ahsen, viski _i_elerinin de, amblemlerinin de arkalar1nda bir hikaye yatt1 1n1 bildi im için, benim için bazen en az lezzetleri kadar önemli olabiliyor ve geyikler de benim için en az1ndan ya_ayan canl1 temal1 görsel örnekler aras1nda en ba_1 çekiyor.
Bundan sonra viski _i_esinde bir geyik gördü ünüzde, bir kadeh de geyik için yudumlay1n, söylemeyecektim ama dayanamad1m, geyik ve viski, geyik muhabbetinden çok daha ötede.
Slainte,
Ozan
Hiç canl1 bir geyik bir görüp birkaç saniyeli ine bile olsa bak1_t1n1z m1 bilmiyorum ama herhalde bu dünyada ya_anabilecek en özel anlardan biridir, en az1ndan benim için.
Bu yaz1m1z gerçekten geyikler hakk1nda ve onlar1n viski dünyas1ndaki yerleri hakk1nda bir yaz1 olacak. Ba_ka hiçbir hayvan yoktur ki, geyikler kadar özellikle 0skoç viskisinde ve hatta dünyan1n di er k1talar1ndaki ba_ka ülkelerde dam1t1lan viskilerde bu kadar önemli, incelikli ve güzel bir yeri olmas1n. Yakla_1k on dakikal1k bir okuma olacak, ho_geldiniz diyerek ba_layal1m.
Geyikgiller asl1nda bir familyaya verilen isim. Birçok farkl1 geyik türü var ve çift toynakl1lar ad1 verilen gruptaki birçok hayvana da ortak olarak geyik denebiliyor. K1z1l geyik var, karaca var, Ren geyi i var, s1 1n, akkuyruklu, munçak, benekli, ala, pudu ve hatta bembeyaz, dünya d1_1ndan gelme gibi duran geyikler bile var. Peki bir viski kültürü sitesinde geyik üzerine ne kadar bu kadar uzun bir giri_e sahip yaz1 bulunuyor, çünkü viski dünyas1nda bu hayvan çok çok önemli.
Birçok mitoloji ve efsanede yer al1yor; ki baz1lar1na de inece iz, hatta Türklere Ergenekona giri_te, Hunlara Bat1ya göçlerinde di_i bir geyik yol gösterdi derler. Oradan Orta Asyaya Göktürkler ismiyle yay1lan bir tarih. Viskiye dönelim.
Öncelikle Glenfiddichten ba_layabiliriz, dünyan1n en çok sat1lan malt viskisi birinci s1rada bahsedilmeyi hakediyor. Ama Glenfiddiche gelmeden önce _u glen kelimesini konu_mam1z laz1m.
Glen 0skoç Galcesinde vadi demek. Yani asl1nda glen ile ba_layan ve çok a_ina oldu umuz birçok dam1t1mevi (viskinin) ismi bir mekandan geliyor. Misal 0skoçyan1n ilk resmi lisansl1 viski dam1t1mevi olan Glenlivet, Livet nehrinin k1y1s1ndaki vadi olarak çevirilirken, yine Galceden mòr na sìth yani huzur eklentisini alan Glenmorangie de huzur vadisi olarak çevrilebilir.
Son dönemlerin ki benim de enfes buldu um ve favori viskilerimden olan Glendronach bö ürtlen vadisi, Glen Elgin ise yine eski 0skoç Galcesinden kaynakla Küçük 0rlanda Vadisi _eklinde çevrilebilir. Glen ile ba_layan ya da bir ba_ka deyi_le vadisi olarak biten birçok viski ismi var ancak burada hepsinden bahsetmeyece im.
Gelelim Glenfiddiche. 1887 y1l1nda, William Grant taraf1ndan ki viski üretmeyi zaman1n1n Mortlach Dam1t1mevinde ö renerek para biriktiyor ve sonra kendi dam1t1mevini aç1yor, Dufftown ilçesinde yani 0skoçyan1n Speyside Bölgesinde kurulan bu dam1t1mevi, bugün dünyan1n en büyük viski üreticilerinden biri.
Glenfiddich Dam1t1mevi, 0skoçya, pagodan1n tepesine dikkat.
Hatta _öyle söyleyebiliriz, e er de i_mediyse, dünya üzerindeki her duty free raf1nda bulabilme olana 1m1z var. William Grant, zaman1nda Livet nehrinin k1y1s1ndaki vadiye kurdu u bu dam1t1mevine, civardaki geyik say1s1n1n çok fazla olmas1ndan dolay1 gerçekten de viskisinin ismini bölgeye paralel olarak Glenfiddich yani Geyikler Vadisi olarak koyuyor.
Ne kadar fazla olabilir ki diye sorarsan1z e er size _u an için 0skoçyada ya_ayan canl1 geyik say1s1n1n yakla_1k 800.000lerle ölçüldü ünü hat1rlatmak isterim.
Dünyan1n en çok sat1lan single malt viskisi üçgen ve ye_il renkli _i_edeki Glenfiddich 12 dahil tüm Glenfiddich ekspresyonlar1nda geyikli amblemi görebilirsiniz.
Tatma _ans1 buldu um eski nesil bir Glenfiddich 21, rom f1ç1lar1nda dinlendirilmi_. Enfes kokuyordu.
Tabii 0skoçyada geyik ve viski konusu Glenfiddich ile s1n1rl1 kalm1yor. Bir ba_ka single malt viski üretici olan Dalmoreun da bir hikayesi var. Hikaye veya efsane diyelim buna, Efsaneye göre, 1200li y1llar1n ortas1nda 0skoçyaya uzan1yoruz.
Dönemin 0skoç kral1 3. Alexander, bir av gezisine ç1k1yor ve ona refakat edenlerin aras1nda, yine dönemin güçlü klanlar1ndan MacKenzie Klan1n1n lideri, Colin of Kintail, kral1n hayat1n1 kurtar1yor. Kral1 ezip geçerek öldürmeye çal1_an devasa büyüklükte bir geyi i vuran klan lideri sayesinde, kraldan bir onur ni_an1 al1yorlar.
Bu ni_an, 12 boynuzu olan gümü_ bir geyi i bayraklar1nda, flamalar1nda veya istedikleri her üretimde kullanmalar1na izin veren bir ni_an. Gel zaman git zaman, elbette yüzy1llar sonras1nda da olsa, viskilerinde de kullan1yorlar.
Dalmore King Alexander III
Bugün herhangi bir Dalmore _i_esinde bu bahsetti im geyik kabartmas1n1 görebilirsiniz. (Sonras1nda King Alexander III ismiyle bir viski de ürettiler ama aile kökenleriniz o klandan gelmedi i sürece o paray1 vermenize gerek yok bence. Hatta viskiyi Frans1z k1rm1z1 _arap, Maderia, 0spanyol _eri, Marsala, Portekiz port _arab1 ve Amerikan bourbon f1ç1lar1n1n tümünde dinlendirdiler, bir bizim me_e rak1 f1ç1s1 eksik kald1).
Beyaz Geyik Efsanesi
Gelelim beyaz geyi e. Dünyada sadece 100 tane kald1 1 tahmin edilen bu geyik de viski dünyas1n1n çok önemli sembollerinden biri. Göz renklerinin de i_medi i albino olarak de il farkl1 s1n1fland1r1lan beyaz geyikler gerçekten varlar ve hep var oldular. Hatta _öyle diyebilirim, henüz Harry Potter patronus büyüsünde bunu ç1karmadan, Hobbit filminde endam-1 arz etmeden yüzy1llar öncesinde dahi, beyaz geyik her zaman efsaneydi.
Beyaz geyik, asl1nda buna biraz hafif parlayan beyaz-gümü_ grisi geyik diyebiliriz, Japon mitolojisinde dahi yer al1yor ve önemli. Efsaneye göre uzak k1tada iki karde_ bu beyaz geyi i görüyor ve pe_lerinden ko_maya ba_l1yor. Gözden 1rak bir noktada yol ayr1m1na geliyorlar. Karde_lerden biri bat1 yönüne ilerliyor, di eri de geyi i orada bulaca 1n1 dü_ündü ü için do u yönüne.
Derler ki do uya yönelen karde_, bugün Japonyaya ilk ad1m atan insand1r. Ayr1ca Macar mitolojisinde de büyük bir yeri ve önemi var. 0skandinav mitolojisinde de yeralt1 kraliçesinin sad1k koruyucusu olarak yer al1yorlar. Biraz realist bakarsak bir zamanlar belki binlerce olan bu hayvandan art1k çok az kalm1_ maalesef, gören, dokunabilen ne _ansl1. 0yi viskiler gibi.
Uzakdo udan 0skoçyaya geri dönersek, bu sefer Speyside Bölgesinin çok daha uza 1nda bir küçücük adaya yol al1yoruz. 0skoçyan1n Adalar Bölgesi içinde yer alan Arran Adas1na.
Adan1n üzerinde ayn1 zamanda ve ayn1 isimle bir viski dam1t1mevi yer al1yor, Arran. Bugüne kadar içti im viskiler aras1nda en iyiler aras1nda kendimce baz1 ekspresyonlar1na yer verebilece im Arran Dam1t1mevi, bugün resmi olarak 1995 y1l1nda aç1lm1_ kabul ediliyor. Fakat bunun _üphesiz daha öncesi var, 18. Yüzy1lda büyük bir k1sm1 yasaklanan ve üretenlerin hain olarak kabul edildi i zamanlarda (ki bu ba_ka bir yaz1n1n konusu olabilir) adada viski üretiliyordu.
Özellikle de yasak zamanlar1nda, kaçak viskinin Glasgowa ve oradan dünyaya yay1lmas1nda adal1lar1n da pay1 vard1r.
1825ten kurulan Lagg Dam1t1mevi de tarihte bir gerçek olarak yer al1yor. Konumuzun k1sm1na gelirsek, efsaneye göre Lochranza bölgesinde kurulan dam1t1mevinin ilk günlerinde, kurucular, dam1t1mevinden ilk viski damlalar1 dam1t1lmaya ba_land1 1nda hemen kar_1lar1nda bir beyaz geyik görmü_ler.
O günden bu güne dek ise beyaz geyik onlar için çok önemli olmu_. Hata White Stag ismiyle bir viski ç1karmakla kalmay1p, hem geyik a_1klar1n1 hem de viski dostlar1n1 bir araya getiren White Stag CommunityI kurmu_lar, bugün hala aktiftir.
Arran White Stag 2.edisyon
0skoçlarda, say1s1z adet geyik temal1 viski bulunur. Ço u ekonomik ve harman ancak single malt1 da bulunan, bununla beraber rastlamas1 pek zor olan viskilerin baz1lar1 Black stag, Imperial Stag, Stag Hunter, Scottish Stag, Highland Stag, Royal Stag, Robert Graham Dancing Stag ve hatta bal kullanarak ekstra fermente ettikleri Speyside viskilerini içinde bulunduran Stags Breath (geyi in nefesi) likörü de bunlardan baz1lar1d1r.
0sviçrenin son dönemde viski dünyas1nda öne ç1kan viskilerinden Langatun da, Old Stagg isimli ekspresyonu ile viski ve geyik temas1na ayr1ca katk1da bulunuyor. Bunu da not etmek gerekir (tabii ay1, kurt vb ne varsa kulland1lar o ayr1).
Dünya viskilerinde geyik
Okyanusun di er k1sm1na hiç uzanmad1k. Dünyaca ünlü Jim Beamin (ki hala sahiplerinin Amerikal1 oldu u san1l1r asl1nda Japonlar sat1n alm1_t1r ve evet Yamazaki ile Jim Beamin sahibi ayn1 gruptur) de geyiklere ithafen bir içkisi var. Viski de il, bourbon de il ancak bir viskilikörü diyebilece imiz Jim Beam Red Stagg, içeri indeki koyu renkli (bizde Napolyon kiraz1 derler) kiraz aroma katk1s1yla lezzetli bir likördür.
Jim Beam Red Stag ile yap1lan bir whisky sour kokteyli, stag sour.
Amerikada say1s1 çok fazla olan k1z1l geyiklerden ilham alm1_t1r. Geyiklerin yeme i en sevdi i meyvelerin ba_1nda kiraz1n geldi ini belirtmek isterim.
Yine Buffalo Trace Dam1t1mevinin kurucusu George T. Stagge ithafen üretti i viskiyi de atlamayal1m.
Stagg bourbon
Aç1kças1 _ahsen, viski _i_elerinin de, amblemlerinin de arkalar1nda bir hikaye yatt1 1n1 bildi im için, benim için bazen en az lezzetleri kadar önemli olabiliyor ve geyikler de benim için en az1ndan ya_ayan canl1 temal1 görsel örnekler aras1nda en ba_1 çekiyor.
Bundan sonra viski _i_esinde bir geyik gördü ünüzde, bir kadeh de geyik için yudumlay1n, söylemeyecektim ama dayanamad1m, geyik ve viski, geyik muhabbetinden çok daha ötede.
Slainte,
Ozan
